Η διατροφή των μοναχών δείχνει να έχει αρκετές ομοιότητες με την μεσογειακή διατροφή. Κύριο χαρακτηριστικό της μοναχικής διατροφής είναι η νηστεία. Από την μοναχική διατροφή λείπουν καθόλη τη διάρκεια του έτους το κόκκινο κρέας και τα πουλερικά. Καταναλώνουν καθημερινά φρούτα λαχανικά όσπρια και ζυμαρικά. Ενώ τα γαλακτοκομικά επιτρέπονται μόνο τις αρτύσιμες ημέρες.
Για την Ορθόδοξη Εκκλησία η νηστεία είναι η πρώτη εντολή που δόθηκε στον άνθρωπο από το Θεό. Οι μοναχοί του Αγίου Όρους διαφυλάττουν την πρώτη εντολή του Θεού και την τηρούν με ευλάβεια γιατί αποτελεί θεμέλιο λίθο για την πνευματική τελείωση και ένωση με το Θεό.
Αρκετές έρευνες έχουν γίνει στον ευρύτερο πληθυσμό στης χώρας σε ότι αφορά το θέμα της νηστείας όπως για παράδειγμα οι Sarri et al, Cliaoutakis et al, αναλύοντας τις επιπτώσεις της νηστείας στα επίπεδα λιπιδίων στο αίμα, σιδήρου, ασβεστίου. Την επίδραση της νηστείας στη θρέψη και την ανάπτυξη των εφήβων της Θεσσαλονίκης ερεύνησαν οι E. Chryssochoou, M. Linardakis, E, Chatziagonou,I. Tsanakas, A.Kafatos. Μοναδική έρευνα που έχει γίνει σε μοναχούς, εκτός Αγίου Όρους, που διαβιούν στη Κρήτη (Papadaki A, Vardavas C, Hatzis C, Kafatos A) αξιολόγησε την πρόληψή τους σε ασβέστιο.
Η διατροφή και η καθημερινότητα των μοναχών του Αγίου Όρους που έχει σαν κύριο συστατικό την νηστεία αλλά και την εγκράτεια δεν έχει μελετηθεί μέχρι σήμερα. Με την άδεια της Ιεράς Επιστασίας του Αγίου Όρους, έγινε τυχαία δειγματοληψία από συγκεκριμένη μονή του Αγίου Όρους και με την ευλογία του Καθηγουμένου επετράπη για πρώτη φορά να ερευνηθεί και να αξιολογηθεί επιστημονικά ο τρόπος διατροφής και η συμβολή της νηστείας στην υγεία των μοναχών.
Το δείγμα αποτελούσαν 97 μοναχοί από μονή του Αγίου Όρους που τηρούν επακριβώς τους κανόνες της μοναχικής ζωής και συνεπώς και της νηστείας. Μελετήθηκε λοιπόν ο ρόλος της νηστείας στη διατροφική κατάσταση των μοναχών, τόσο στην κάλυψη μακροθρεπτικών και μικροθρεπτικών συστατικών όσο και στον επιπολασμό της παχυσαρκίας και των συνοδών της παθήσεων. Διεξήχθησαν ανθρωπομετρικές μετρήσεις (σωματικό βάρος, ανάστημα και % σωματικό λίπους μέσω βιοηλεκτρικής αγωγιμότητας) και υπολογίστηκε ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ). Καταγράφηκε επίσης ένα σύντομο ιατρικό και διατροφικό ιστορικό καθώς και ένα ιστορικό φυσικής δραστηριότητας που αφορούσε το διακόνημα κάθε μοναχού. Οι μετρήσεις διεξήχθησαν σε περίοδο μη νηστείας.
Όσον αναφορά το διαιτολόγιό τους, έχουν αποχή του κόκκινου κρέατος και των πουλερικών καθόλη τη διάρκεια του έτους. Τις αρτύσιμες ημέρες καταναλώνουν ψάρια γαλακτοκομικά και αυγά ενώ τις νηστίσιμες όσπρια ζυμαρικά άφθονα λαχανικά και φρούτα εποχής και δικής τους παραγωγής. Τα γλυκά και το κρασί που καταναλώνουν είναι και αυτά δικής τους παραγωγής. Μαγειρεύουν ακόμη και σήμερα σε φούρνους με ξύλα και υγραέριο. Σε όλες τις αγιορείτικες συνταγές υπάρχει αφθονία μπαχαρικών και βοτάνων. Η θερμιδική πρόσληψη των μοναχών φαίνεται να είναι πολύ χαμηλότερη της ημέρες νηστείας (1258kcal±350,6) από τις αρτύσιμες ημέρες (1560kcal ±250,1), ενώ η κατανάλωση της τροφής γίνεται 2 φορές την ημέρα σε απόλυτη ησυχία στην “Τράπεζα”. Αναλύοντας το ημερήσιο διαιτολόγιό τους σε μακροθρεπτικά συστατικά η ημερήσια πρόσληψη σε ημέρα νηστείας των υδατανθράκων και πρωτεϊνών είναι στο 80% ενώ το λίπος στο 20% που είναι φυτικής προέλευσης όπως ξηροί καρποί και ταχίνι. Στις αρτύσιμες ημέρες τα ποσοστά των μακροθρεπτικών συστατικών παραμένουν τα ίδια με τη διαφορά ότι πρόσληψη του λίπους προέρχεται από τα ψάρια τα γαλακτοκομικά και το ελαιόλαδο αφού η κατανάλωση ζωικών τροφών δεν επιτρπέπεται. Όσο αναφορά την πρόσληψη ιχνοστοιχείων παρόλο που υπάρχει αποχή του κόκκινου κρέατος η πρόσληψη της βιταμίνης Β12 και σιδήρου φαίνεται να καλύπτει την απαραίτητη ημερήσια πρόσληψη σύμφωνα με το DRI. Σχεδόν διπλάσια φαίνεται να είναι η κατανάλωση φυτικής ίνας ενώ χαμηλή φαίνεται να είναι η πρόσληψη βιταμίνης D και ασβεστίου. Η κατάταξη σύμφωνα με το σωματικό βάρος και τον Δείκτη Μάζας Σώματος ότι το 7,2% είναι ελλειποβαρείς, το 67% φυσιολογικοί και το 25% υπέρβαροι παχύσαρκοι. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας στην Ελλάδα το ποσοστό των υπέρβαρων παχύσαρκων αντρών στις ίδιες ηλικιακές ομάδες για την Ελλάδα ξεπερνά το 40%. Η κατάσταση υγείας των μοναχών εμφανίζει να έχουν καρδιαγγειακές παθήσεις και δυσλιπιδαιμία σε ένα ποσοστό 2%. Δεν βρέθηκε μοναχός με σακχαρώδη διαβήτη ή ινσουλινοαντίσταση. Παρατηρήθηκε αναιμία χωρίς την πλήρη διάγνωση αυτής σε ένα ποσοστό 9%.
Είναι ξεκάθαρο πως ο μοναχικός βίος αποτελεί ένα διαφορετικό τρόπο ζωής σε πολλά επίπεδα. Ο τρόπος διαχείρισης του ημερήσιου χρόνου, η σταθερή φυσική δραστηριότητα και το περιβάλλον διαβίωσης συντελούν σε ένα πιο ποιοτικό χρόνο ζωής αφού ο παράγοντας stress είναι σχεδόν ανύπαρκτος. Αρκετοί δε από τους μοναχούς ζούνε σε αυτές τις συνθήκες για περισότερρο από το μισό της ζωής τους.
Η Ελλάδα είναι η μόνη μεσογειακή χώρα που περιλαμβάνει τη θρησκευτική νηστεία στην παραδοσιακή της διατροφή. Οι Πατέρες της Εκκλησίας αιώνες πιρν χωρίς να γνωρίζουν την βιοχημεία της διατροφής σχεδίασαν τις συστάσεις της νηστείας με τέτοια σοφία λές και την ήξεραν. Ίσως τελικά η «ίαση» του ανθρώπου από τις σύγχρονες ασθένειες βρίσκεται εδώ και χρόνια γραμμένη στην παράδοση αυτού του τόπου.
Βιβλιογραφία:
1. Mεσογειακή Διατροφή, παραδοσιακά υγιεινά τρόφιμα και υγεία, Αντωνία Τριχοπούλου 2010.
2. Does the periodic vegetarianism of Greek Orthodox Christians benefit blood pressure? Sarri K, Linardakis M, Codrington C, Kafatos A. Source: Department of Social Medicine, University of Crete, School of Medicine, PO Box 2208, Iraklion 71003, Crete, Greece.
3. Calcium, nutrient and food intake of Greek Orthodox Christian monks during a fasting and non-fasting week. Papadaki A, Vardavas C, Hatzis C, Kafatos A. Source: Preventive Medicine and Nutrition Unit, Department of Social Medicine, Medical School, University of Crete, Greece PO Box 2208, Heraklion 710 03, Crete, Greece.
4. Greek Orthodox fasting rituals: a hidden characteristic of the Mediterranean diet of Crete. Katerina O. Sarri, Manolis K. Linardakis, Frosso N. Bervanaki, Nikolaos E. Tzanakis and Anthony G. Kafatos. Department of Social Medicine, University of Crete, School of Medicine, PO Box 2208, Iraklion 71003, Crete, Greece.
